De gemeente Valkenswaard heeft in 2022 een bureauonderzoek laten uitvoeren om de Schans van Weert te lokaliseren. Tijdens dit onderzoek is de vermoede locatie van de Schans van Weert gelokaliseerd. Een booronderzoek was echter nodig om te controleren of hier daadwerkelijk sprake kon zijn van een schans. Tijdens het archeologisch booronderzoek, dat begin 2023 is uitgevoerd door RAAP met hulp van de heemkundekring van Valkenswaard, zijn verschillende greppels/grachten op de Schanse van Weerde aangetroffen, die de ligging van de schans bevestigen.

Aanbevolen werd om vervolgonderzoek te laten uitvoeren in de vorm van proefsleuven om hiermee de precieze aard, omvang, datering, diepteligging en kwaliteit van de archeologische resten vast te stellen. Om namelijk iets van de schans te kunnen reconstrueren, zal eerst vastgesteld moeten worden waar de schans precies lag, hoe deze er uit zag en of er niet sprake is van meerdere schansen en/of faseringen.

De uitvoering van het proefsleuvenonderzoek heeft 13 en 14 november 2023 plaatsgevonden. Hierna wordt duidelijk hoe en waar precies de Schans gelegen heeft en hoe deze er mogelijk uitzag. In het regenachtige weer hebben de firma RAAP en de regioarcheoloog van de ODZOB toelichting gegeven aan belangstellenden op de resultaten aan de hand van de open liggende proefsleuven. Ook wordt er nog een rapport uitgebracht.

Op zoek naar de Schanse van Weerde in Valkenswaard

De gemeente Valkenswaard is bezig met herstel van het watermolenlandschap rond de Venbergse watermolen. Het plangebied is onderdeel van het Erfgoed Deal project ‘Watermolenlandschappen voor klimaatadaptatie’. Naast inzet op herstel van de molenbiotoop, wordt tevens geadviseerd om nader archief- en sporenonderzoek te doen naar de mogelijke resten van een stuwweidecomplex en de mogelijke locatie van een middeleeuwse vluchtschans: de Schanse van Weerde. Mocht die worden teruggevonden dan kan die op de betreffende locatie desgewenst worden gereconstrueerd.

In het moerasgebied aan de Dommel ten zuidoosten van de Venbergse watermolen, lag een met houtwallen omgeven hoger terrein, vóór 1629 Laag Waterveld genaamd. Kennelijk was het toen een onderdeel van de Vloed van de Venbergse Watermolen. Vanaf 1629 wordt het 1,5 ha grote terrein opgehoogd tot een schans en met wallen omgeven en werd het de Schans van Weert genoemd. De oprichting van “Die Schanse van Weerde” staat beschreven in een document uit het archief van de abdij van Postel van 8 mei 1629. Schansen lagen meestal in moeilijk toegankelijke gebieden. Rondom een stuk grond werd een gracht uitgegraven. Het vrijkomende zand werd gebruikt om aan de binnenzijde een wal aan te leggen. Deze wal werd vervolgens beplant met een doornig gewas. Over de gracht lag een ophaalbrug en in de wal zat een poort.

Tijdens de 80-jarige oorlog, 1568-1648, werden de meeste schansen opgericht. In deze periode werd de Kempen namelijk geplaagd door rondtrekkende bendes en muitende groepjes huurlingen-soldaten. Omdat centraal gezag ontbrak waren de dorpen en gehuchten op zichzelf aangewezen. Ook hiervoor werd deze regio echter al geplaagd door plundering en brandstichting. Tijdens de vierde Gelderse oorlog (1506-1508) vielen Gelderse troepen vanuit het zuiden de regio Zuidoost-Brabant binnen. Meerdere plaatsen, waaronder Bergeijk, Valkenswaard en Waalre werden geplunderd en platgebrand.

Schans van Weerde